Karta katalogowa książki

W opowiadaniu „Psiod” bohater opowiada przed sądem o swoich sporach z matką. To spór o literaturę – o jej formę i język. Gombrowicz w swojej sztuce „Ślub” mówi: (…) ale co ważne „sztuczność” pojawia się jako przedmiot refleksji głównego bohatera. Wynika to z natury języka. Jest on sztuczny, dlatego też żeby nie popaść ofiarą tej sztuczności trzeba ją potęgować (…) Toteż kiedy w opowiadaniu bohater mówi: „to jest sztuczne!”, matka odpowiada, że muzyka nigdy nie jest sztuczna i dodaje: „mocniej! mocniej! crescendo!”
Bohater podsuwa jej poezję, a matka mówi, że poezji nie rozumie. Sędzia też nie rozumie poezji i bohater spodziewa się dla siebie surowego wyroku. Wyrok nie zapada – spór o formę i język pozostaje  nie rozstrzygnięty.

Znane są dwa systemy ontologiczne, w których byt jest zarazem transcendentny i immanentny: to idea Platona i chrześcijaństwo. W opowiadaniu „Gorszy niż koszmar” autor pokazuje jeszcze trzeci taki system – ułudny i… istniejący – opowiada o nim Otello.
Opowiadanie to ma budowę szkatułkową, osadzoną na osi: autor, narrator, bohater, a nie wg tradycyjnego schematu anegdota w anegdocie.

Bohaterem opowiadania „Zegarek” jest paradoks. Jak zwykle paradoks góruje nad formą, tradycją i realnością, pokazując groteskową wykreślną wszystkiego.

Daniel Ratz